Onze moedwillige blindheid5 min read

Leestijd: 4 minuten

Het was Pieter Bruegel de Oude, die in 1568, op ludieke wijze, een kenmerkende menselijke eigenschap verbeeldde, die zo oud is als de weg naar Rome en nog steeds een grote valkuil en uitdaging uitbeeld: onze ‘moedwillige blindheid’

Het is Moedwillige blindheid waarmee we ons leven leiden op het comfort kompas van de korte termijn.

Bruegel de Oude illustreert met zijn schilderij ‘De parabel der blinden’ hoe de mens de verschillende fasen van een valbeweging doorloopt. Kenmerkend hierbij zijn de gezichtsuitdrukkingen van de figuren op het schilderij: van vertrouwen naar verbazing, tot schok.

Dikwijls is kunst gemaakt om ons als mensheid een spiegel voor te houden waar een samenspel van eigenschappen achter schuil gaan. Zet ze in een context of een bepaald tijdsvak en je ontdekt hun tijdloze wijze waarheden.

Het grote wegkijken

We weten het inmiddels wel, de dreigingen die ons in het gezicht staren, maar we duiken er feitelijk nog steeds voor weg. De ‘ inconvient truth’ als duiding voor klimaatverandering als onze grootste uitdager is helaas nog steeds bewezen in gedrag . Filosoof Toby Ord van de universiteit van Oxford laat er geen twijfel over wanneer hij spreekt over de afgrond die wij naderen en onze omgang en weging van existentiële risico’s in zijn recente boek: The Precipace.
Ord’s opmerking is duidelijk, hij stelt: “Existentieel risico en de toekomst van de mensheid, de kans op de vernietiging van miljarden mensen en / of de onherstelbare ineenstorting van de beschaving in de komende eeuw is een op de zes:” De rol van een dobbelsteen, of Russische roulette. ” (Toby Ord)

Alle duurzaamheidsinspanningen en akkoorden ten spijt hebben we nog schrikbarend weinig bereikt. Waarom doen we dat? Omdat het in onze ‘natuur’ ligt. We zijn moedwillig blind. Collectief of individueel, moedwillige blindheid kent vele factoren die er aan ten grondslag liggen. Ook hier speelt ons brein ons parten. We kunnen niet alles zien of weten, onze cognitieve capaciteiten schieten te kort. We filteren dat wat we doorlaten. Die keuze van wat we doorlaten is cruciaal, aldus Heffernan. We laten informatie door die ons goed laat voelen maar blokkeren vaak dat wat ons ongemakkelijk laat voelen in onze tere ego’s en vitale overtuigingen.

Moedwillige blindheid. Waarom negeren wij wat voor de hand ligt?

In het boek van Margaret Heffernan “Willful Blindness: Why We Ignore the Obvious at Our Peril” beschrijft ondernemer en auteur Heffernan het samenspel van psychologische, pervasieve, emotionele en cognitieve factoren die bijdragen aan het menselijke tekort aan handelen of beter gezegd ‘het bewust negeren’.

De terminologie van ‘ Moedwillige blindheid’ komt voort uit het 19e eeuwse rechtssysteem waarin wordt gesteld dat iemand verantwoordelijk is als deze groep of persoon “ could have known, and should have known, something that instead you strove not to see.”  Immers de ergste misdaden zijn niet in het geniep gebeurt maar onder het open en toeziend oog van velen.

Nou goed…zullen we even losgaan? We hoeven niet ver terug toch? Toeslagen affaire, Corona crisis, vaccinatiestrategie, bestorming van het Capitool en/of de aanslag op democratie, de verkiezing van Donald Trump, de Brexit. Verder terug? Kredietcrisis en de vrije val van de banken, the great depression, de opkomst van Hitler, etcetera.

Zoals de libanees-amerikaanse wetenschapper en auteur Nassim Nicholas Taleb ondermeer beschreef in zijn werk ” The Black Swan: The Impact of the Highly Improbable” hebben we de neiging om gebeurtenissen achteraf met de nodige verbazing en schock te verwerken. Getuige dat sommige mensen de Corona crisis duiden als een zogenaamde ‘ black swan’ event.
Ofwel onvoorspelbare impactvolle gebeurtenissen die achteraf aannemelijk en voorspelbaar worden gemaakt. Duidelijk mag zijn dat dit lang niet altijd aan de orde is. Corona is net als vele andere mogelijke pandemieën een ‘white swan event’ omdat wetenschappers ons er net als de klimaatcrisis al vele decennia op wijzen.

Om nog even bij Nassim te blijven. In een evenzo prijswaardig boek, beschrijft Taleb namelijk hoe onze menssystemen hooguit robuust zijn maar niet ‘anti-fragiel”.
Dit in tegenstelling tot een omvattend natuursysteem als ‘ organisch leven’ wat juist een uiterst anti-fragiel en veerkrachtig karakter heeft.

Heffernan stelt na uitvoerige case studies en onderzoek dat er doorgaans een uitstekende kans is geweest om de verantwoordelijkheid te nemen om geïnformeerd te zijn, maar dat we deze kansen doelbewust ontwijken. Moedwillige blindheid omschrijft ze als de weigering om aandacht te geven. Maar wellicht actueler vanuit diezelfde beredenering, is het de weigering om door te pakken. Op zijn zachtst gezegd zijn we rijkelijk te laat daar waar het klimaatverandering aangaat. Een effect van moedwillige blindheid.

Wat zijn die krachten die ons weerhouden om de open geheimen die ons aanstaren te ontkennen?

In haar boek vraagt Heffernan zich als onderzoeker af: waarom kiezen wij ervoor om onszelf voor de gek te houden? De bewijzen van uitwijken voel je in de twijfel en inconsistentie van de non collectieve aanpak van de corona crisis, het ontwijken van en verbuigen van de feiten onder sociale groepen, getuige de vele complot theorieën. Dat laatste is überhaupt kenmerkend in tijden van crisis.

Het zijn getuigenissen van ons gebrek om om te gaan met het grote onbekende. Angst is wederom de grote onderlegger van ons handelen of beter gesteld: onze apathie om te beperkt of rijkelijk te laat te handelen.